Na spuściznę rękopiśmienniczą Kazimierza Twardowskiego składają się materiały różnego rodzaju: wykłady i materiały z pracy dydaktycznej, notatki i teksty naukowe, korespondencja, przemówienia, odczyty i przekłady oraz dzienniki utrwalone w formie rękopisów bądź maszynopisów.
Materiały po zmarłym 11 lutego 1938 roku K. Twardowskim znajdowały się w dwóch miejscach: w jego gabinecie w gmachu Uniwersytetu przy ul. św. Mikołaja i w prywatnym mieszkaniu przy ul. Św. Zofii 46 m. 6, które zajmował nieprzerwanie od 27 marca 1908 r. aż do śmierci.
Duża ich część została uporządkowana w końcu lat dwudziestych i na początku trzydziestych przez samego K. Twardowskiego. Resztę (m. in. dzienniki) posegregowały żona uczonego – Kazimiera i jego córka Aniela Tomczakowa w związku z likwidacją mieszkania, już po śmierci profesora. Materiały pomieszczono w pudłach, wiązanych teczkach i segregatorach. Wiosną 1938 r. żona Twardowskiego przekazała je Polskiemu Towarzystwu Filozoficznemu, które następnie oddało te materiały w depozyt Dyrekcji Biblioteki Uniwersyteckiej we Lwowie. Zbiór umieszczono w dziale rękopisów tejże Biblioteki.
Już podczas I Zjazdu uczniów K. Twardowskiego, który odbył się 11-12 lutego 1939 roku, zawiązał się Komitet Wydawniczy Pism Kazimierza Twardowskiego. Jego celem było wydanie nie opublikowanych dotąd tekstów profesora. Plany te pokrzyżował wybuch wojny. Z jej nastaniem zdeponowane materiały w pośpiechu i bezładnie złożono w magazynach Biblioteki.
Po wojnie podejmowano próby odszukania dokumentów w celu wyekspediowania ich do Polski. Starania takie czyniły: Helena Dudrykowa – córka K. Twardowskiego, Helena Słoniewska i Anna Jędrzejowska – jego uczennice. Pracownicy uniwersytetu nie zdołali jednak odnaleźć depozytu. Poszukiwania, niestety również bezskuteczne, podejmowali też córka i zięć Twardowskiego – Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie przed opuszczeniem przez nich Lwowa we wrześniu 1945 roku. Po dziesięciu latach Maria Ajdukiewiczowa zwróciła się w liście z 2 listopada 1956 roku o interwencję w tej sprawie do ówczesnego sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk – Henryka Jabłońskiego. Uzyskała bowiem informację, iż skrzynie z rękopisami jej ojca zostały odnalezione i Biblioteka Uniwersytecka wyraża gotowość przekazania depozytu stronie polskiej.
W listopadzie 1957 r. Kazimierz Ajdukiewicz i Marian Dobrosielski jako przedstawiciele Polskiej Akademii Nauk pojechali do Lwowa, należącego już wtedy do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, aby odebrać depozyt. Sporządzono i podpisano akt przekazania materiałów. Dołączono do niego spis prac i odczytów oraz teczek zawierających korespondencję. Nie była to jednak, jak wówczas sądzono, całość materiałów zdeponowanych w Bibliotece w 1938 r. Oprócz rękopisów przywieziono muzealia i bibliotekę po K. Twardowskim.
Prof. Ajdukiewicz złożył odzyskany zbiór na ręce ówczesnego kierownika Biblioteki – Janusza Krajewskiego – w charakterze depozytu w Bibliotece Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, tworzącej zespół wraz z Biblioteką Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego i Biblioteką Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Materiały znajdowały się w segregatorach biurowych oznaczonych sygnaturami: P.1-P.7; P.9-P.17 oraz w kartonowych teczkach sygnowanych T.1-T.26 i K.1-K.22. Zawierały 157 jednostek rękopisów i maszynopisów i 6061 jednostek korespondencji. Całość zajmowała trzy skrzynie.
Kierownik J. Krajewski sporządził w formie maszynopisu wykaz przejętych materiałów pt. Spis inwentaryzacyjny rękopisów i korespondencji profesora Kazimierza Twardowskiego, znajdujących się pod opieką Biblioteki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie przy ul. Krakowskie Przedmieście 3, a stanowiących własność prof. dr. Kazimierza Ajdukiewicza, datowany 12 marca 1959 roku. Wykaz ten pokrywał się ze spisem sporządzonym podczas przejmowania zbioru przez prof. Ajdukiewicza od Biblioteki Uniwersyteckiej we Lwowie. Spis inwentaryzacyjny… pozostawał do dziś jedynym dokumentem informującym o zawartości spuścizny rękopiśmiennej Twardowskiego.
Oprócz materiałów piśmienniczych K. Ajdukiewicz złożył w Bibliotece pamiątki po uczonym: zdjęcia, medale, dyplomy i dwa portrety pędzla Juliana Pankiewicza i Heleny Kołakowskiej-Grossowej. Biblioteka Instytutu kupiła wówczas także księgozbiór założyciela filozoficznej Szkoły Lwowsko-Warszawskiej. Został on włączony do zbiorów i opatrzony sygnaturami 10001-12465 PAN z adnotacją „Księgozbiór Kazimierza Twardowskiego”.
Całość spuścizny (oprócz księgozbioru) wraz z dotyczącą jej dokumentacją, zdeponowana przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, nosi nazwę Archiwum Kazimierza Twardowskiego (AKT). Część materiałów odzyskanych ze Lwowa prof. Ajdukiewicz zatrzymał do swojej dyspozycji. Dlatego też 28. października 1963 r., już po jego śmierci, dołączono do zbioru jeszcze jeden segregator.
Dużą część materiałów złożonych w gmachu Biblioteki stanowi korespondencja zawodowa Twardowskiego, obejmująca lata 1888-1938. Są to głównie listy do K. Twardowskiego, ale i pewna ilość kopii listów samego filozofa. K. Twardowski prowadził obszerną korespondencję z wieloma austriackimi i niemieckimi uczonymi. Byli wśród nich: Franz Brentano, Cay von Brockdorff, Alois Höfler, Edmund Husserl, Josef Klemens Kreibig, Alexius Meinong, Goswin Uphues, Hans Vaihinger. Większość zbioru to listy od polskich uczonych, głównie uczniów Twardowskiego: Stefana Błachowskiego, Tadeusza Czeżowskiego, Romana Ingardena, Tadeusza Kotarbińskiego, Jana Łukasiewicza, Władysława Tatarkiewicza, Władysława Witwickiego. Znajdują się tu również listy od licznych towarzystw i instytucji.
Katalog korespondencji sporządziła w 1995 roku Teresa Danuta Woyciechowska, będąca wówczas pracownikiem Biblioteki Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Praca powstała w ramach grantu Najnowsza historia filozofii polskiej przez pryzmat historii towarzystw filozoficznych (1904-1994). Całość, obejmująca 5770 listów (8645 kart), oznaczona w Spisie inwentaryzacyjnym sygnaturą K.1-K.22, podzielona została na trzy jednostki:
PTF 01 korespondencja wzajemna z Kasą im. Mianowskiego, PTF 02 T. I-XLVI korespondencja właściwa, PTF 03 T. I – III korespondencja „Ruchu Filozoficznego”.
Zbiór tworzący Archiwum Kazimierza Twardowskiego, złożony w Bibliotece IFiS PAN stanowi podstawową, ale nie jedyną część spuścizny filozofa. Materiały zatrzymane przez K. Ajdukiewicza po przywiezieniu ich ze Lwowa w 1957 r. znajdowały się w jego mieszkaniu przy ul. Kaliskiej, a później przy ul. Mokotowskiej w Warszawie. W 1988 roku Maria Ajdukiewiczowa przekazała dokumenty Andrzejowi Tomczakowi, profesorowi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wnukowi K. Twardowskiego, z zaleceniem złożenia ich w Archiwum Polskiej Akademii Nauk. Materiały te zawierały korespondencję rodzinną uczonego z lat 1882-1904, listy Hansa Schmidkunza, Wojciecha Dzieduszyckiego z lat 1886-1891, Jana Kasprowicza z lat 1903-1915 oraz listy Twardowskiego do Władysława Weryhy z lat 1906-1914. Druga część tego zbioru to zeszyty i teczki z rękopisem dzienników uczonego z lat 1882-1887 i 1915-1936. Dzienniki ukazały się drukiem w 1997 roku.
Materiały otrzymane od Marii Ajdukiewiczowej jeszcze w 1988 roku przekazane zostały przez Andrzeja Tomczaka Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie zostały zmikrofilmowane i skserowane. W tych formach przechowywane są w Dziale Rękopisów Biblioteki Głównej UMK. Jeden egzemplarz kserokopii znajduje się również w Bibliotece IFiS PAN w Warszawie.
Oryginały A. Tomczak przekazał w styczniu 1991 r. Archiwum PAN mieszczącemu się w Pałacu Staszica przy ul. Nowy Świat 72 w Warszawie. Umieszczono je w sześciu teczkach i jednym pudle. Do materiałów prof. Tomczak dołączył zdjęcia ze zbiorów rodzinnych i prowizoryczny inwentarz rękopisów. Cały zbiór znajduje się w Archiwum PAN pod sygnaturą: Spuścizna Kazimierza Twardowskiego. Zespół III – 306.
[…]W 1994 r. profesor Instytutu Filozofii i Socjologii PAN Andrzej Grzegorczyk złożył w Bibliotece dwa albumy zdjęć poświęcone K. Twardowskiemu. Jeden z nich zawiera fotografie wykonane z tablicy pamiątkowej ku czci filozofa przez artystę fotografika Ryszarda Kreysera. Drugi składa się z negatywów tych zdjęć.
Część materiałów po K. Twardowskim nie powróciła do kraju w 1957 r. i pozostaje we Lwowie do dziś. Polscy badacze dowiedzieli się o nich za pośrednictwem prac rosyjskich i ukraińskich filozofów, którzy cytowali pisma K. Twardowskiego w swoich pracach. Polskie Towarzystwo Filozoficzne starało się dotrzeć do tych dokumentów, jednak strona ukraińska nie wyrażała zgody na udostępnienie zespołu.
W czerwcu 1990 r. prof. Zdzisław Cackowski przywiózł ze Lwowa zawierający ponad 300 klatek mikrofilm tego zbioru. Mikrofilm ten zdeponowano w Bibliotece Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie pod nazwą Teczka archiwalna profesora Kazimierza Twardowskiego z Uniwersytetu Lwowskiego – lipiec 1990. Oryginały materiałów na nim utrwalonych spoczywają w Centralnym Historycznym Archiwum Republikańskim we Lwowie. Pochodzą one z dwóch teczek zawierających dokumenty dotyczące K. Twardowskiego. Na dokumenty składa się kilkadziesiąt pism urzędowych związanych z działalnością uczonego na Uniwersytecie Lwowskim w latach 1895-1931. Ich treścią są m.in.: zlecenia wypłaty należności za zajęcia dydaktyczne i prowadzenie pracowni psychologicznej, prośby K. Twardowskiego o dotacje, postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej o mianowaniu uczonego profesorem honorowym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Teczka zawiera też pochodzący z 1920 roku biogram K. Twardowskiego oraz korespondencję z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie. Trzy z dokumentów opublikował prof. Z. Cackowski na łamach “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”.
Tekst stanowi fragment pracy magisterskiej p. mgr Ewy Likus; powyższą wersję elektroniczną opublikowano za zgodą Autorki.